آیا اهدای اعضا جایز است؟
خبری که چند روزی است بسیاری از رسانه ها به آن پرداخته اند، مرگ "عسل بدیعی" و اهدای اعضای اوست.
گفته می شود او خود در زمان حیاتش کارت اهدای اعضا تهیه کرده است و اکنون خانواده اش نیز به این امر رضایت داده اند. خداوند او را رحمت کند.
بسیاری از مردم این کار را عملی نیک و خداپسندانه می دانند. اما باید دانست آیا این کار مجوز شرعی دارد تا خداپسندانه باشد یا اصلا چنین امری مجاز نیست چه رسد به اینکه خداپسندانه باشد.
در ابتدا اجمالا توضیحی اجمالی از مرگ مغزی بیان می کنیم سپس فتاوای مراجع تقلید را درباره آن مرور می نماییم.
گاهی در اثر برخی عوامل – همچون تصادفات رانندگی، وارد آمدن ضربه شدید به سر، سقوط از ارتفاع، غرق شدن در آب، مسمومیت ها، خونریزی های داخلی مغز و همچنین سکته مغزی- خونرسانی به مغز متوقف شده، اکسیژن رسانی به آن انجام نمی گیرد. در این حالت مغز تمام کارکرد خود را از دست می دهد و دچار تخریب غیر قابل برگشت می گردد. در این گونه موارد احتمال بازگشت به حالت طبیعی کاملا از بین می رود. در اصطلاح پزشکی، این حالت، مرگ مغزی نامیده می شود.
پس از مرگ مغزی، اعضای دیگر از جمله قلب، کبد و کلیه ها هنوز دارای عملکرد هستند، بتدریج در طی چند روز آینده، از کار خواهند افتاد.
از سویی بیمارانی وجود دارند که نجات جان آن ها منوط به استفاده از اعضای مبتلایان به مرگ مغزی است. آیا استفاده از اعضای مبتلایان به مرگ مغزی برای نجات جان بیماران دیگر جایز است؟
پاسخ مقام معظم رهبری:
«اگر این افراد دچار ضایعات مغزی غیر قابل درمان و برگشت شوند که بر اثر آن همه فعالیت های مغزی آنان از بین رفته و به حالت اغمای کامل فرو روند به نحوی که باعث فقدان و از دست رفتن هر نوع شعور و احساس و حرکت های ارادی میگردد در صورتی که استفاده از اعضای بدن چنین بیمارانی برای معالجه بیماران دیگر باعث تسریع در مرگ و قطع حیات آنان شود جایز نیست، در غیر این صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلى وى صورت بگیرد و یا نجات نفس محترمى متوقف بر آن عضو مورد نیاز باشد، اشکال ندارد.»
طبق این فتوا، اگر قطع عضو موجب مرگ شخص نیست و حفظ نفس محترمی موقوف بر آن باشد، جائز است، اما همان طور که می دانیم خارج کردن اعضای حیاتی در مرگ مغزی قطعا موجب تسریع در مرگ می شود بنابراین جایز نمی باشد.
آیت ا... سیستانی نیز برداشتن اعضا را جایز نمی دانند. ایشان حتی وصیت به این امر را هم فاقد اعتبار می دانند:
«کسى که از نظر مغزى مرده است در حالى که قلب و ریه او هر چند به کمک دستگاه وظیفه خود را انجام مىدهند میت شمرده نمىشود و قطع اعضاى او براى الحاق به زنده به هیچ وجه جایز نیست. و نفوذ وصیت به اهداى عضو بعد از مرگ مشکل است«.
آیت ا...بهجت می فرمایند:
چون در همان مدّتى که قلب کار مى کند و مغز مرده است، امکان دارد دارویى اختراع یا کشف شود که مغز را به کار اندازد (این مطلب هر چند در خیلى از نفوس موجب یقین به عدم باشد، ولى در بعض نفوس و افراد، یقین به عدم نیست؛ زیرا پیدا شدن بعضى داروها که براى بعض امراض اختراع یا کشف مى شود، آنى است) لذا با این احتمال، جایز نیست.
آیت ا...فاضل لنکرانی:
«برداشتن اعضای افرادی که به علت سکته مغزی یا تصادف از لحاظ پزشکی امیدی به زنده ماندن آن ها نیست ولی قلب آن ها از کار نیفتاده، مشکل است. خصوصا قلب را که هنوز از کار نیفتاده اگر بردارند بعید نیست که صدق قتل کند.»
آیت ا... مکارم شیرازی:
ایشان معتقدند برداشتن برخی از اعضا از بدن در صورتی که حفظ جان مسلمانی متوقف بر آن باشد، مانعی ندارد ولی باید توجه داشت که این ها همه در صورتی است که مرگ مغزی به صورت کامل و به طور قطعی ثابت شود و احتمال بازگشت مطلقا وجود نداشته باشد.
آیت ا... العظمی نوری همدانی:
«در صورت احراز مرگ، با فرض وصیت میت به اهدای عضو، پیوند مذکور بلا مانع است.»
ایشان به شرط احراز مرگ، حکم به جواز داده اند در حالی که برای مرگ مغزی، حکم به مرگ نمی شود چرا که بیمار مرگ مغزی تا وقتی بطور کامل نمرده است، دفن نمی شود و از نظر قانونی اموال او قابل تقسیم بین ورثه نیست. پس در چنین حالتی مرگ احراز نشده است.
آیت ا... گرامی هم به عدم جواز حکم داده اند:
«تا مسلمانی بطور کامل نمرده به هیچوجه جایز نیست بدنش را مثله کرده اعضایش را بریده به بدن شخص دیگری پیوند کنند و یا برای تشریح استفاده نمایند، هر چند برای ادامه حیات شخص دیگری نیاز باشد.»
نتیجه:
فردی که مرگ مغزی شده است، عرفا مرده محسوب نمی شود چرا که او را در این حالت دفن نمی کنند و آثار مرگ بر آن مترتب نمی شود. با توجه به کلام علما، خارج کردن اعضای حیاتی چنین فردی جایز نیست و بلکه باعث تسریع در مرگ اوست و خارج کردن قلب در حکم قتل است.
اما در مورد استفاده از دیگر اعضا، گرچه در آوردن آنها باعث تسریع مرگ بیمار نشود، اما به فتوای مراجع جایز نیست زیرا برداشتن هیچ یک اعضای مسلمان درحالی که زنده است را جایز نمی دانند. به ویژه آنکه برای اعضایی همچون قرنیه چشم یا مفاصل نیز اصلا حکم به جواز نمی توان داد چرا که زنده ماندن انسان دیگری به پیوند این اعضا متوقف نیست.