صله رحم شرعی یعنی چه و حکم آن شرعا چیست؟آیا صله رحم یعنی دید و بازدید و رفت و آمد؟
سیری در روایات معصومین علیهم‌السلام به ما نشان می دهد که صله رحم شرعی یعنی پیوند با خویشان اولا به معنای رساندن مالی به خویشان فقیر. این مقتضای روایات است و لزوماً دیدار در آن مطرح نیست و اولاً متوجه رفع نیازی از خویشان نیازمند است.
برای مثال به روایات زیر نظر می‌کنیم:
و عنه ع أنه قال من وهب هبة یرید بها وجه الله و الدار الآخرة أو صلة رحم فلا رجعة له فیها و من وهب هبة یرید بها عوضا کان له الرجوع فیها إن لم یعوض[1]
«کسی که چیزی را برای خشنودی خداوند و - رسیدن به نعمت های- آخرت ببخشد یا به خویشاوندی بذل و بخشش نماید، نباید پس بگیرد ولی اگر به نیت دریافت عوض ببخشد، اگر عوض نگرفت می تواند پس بگیرد.»
در روایت فوق واضح است که صله رحم، بخشش مال است. و نیز در روایت زیر:
فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ وَ لَا صِلَةُ رَحِم[2]
«کسی که به مال حرامی دست یابد، از آن مال نه حجی از او پذیرفته است و نه عمره و نه بخشش به خویشاوندان.»
البته این با فهم عموم مردم تفاوت دارد و ممکن است در بدو امر، دور از ذهن باشد اما با گشتن بیشتر در روایات، این معنا بیشتر مسلم می شود و به نظر می رسد باید در فهم عمومی تغییر ایجاد شود.
َقالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُزَکِّی الْأَعْمَالَ وَ تُنْمِی الْأَمْوَالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى وَ تُیَسِّرُ الْحِسَابَ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَلِ[3]
«امام باقر علیه‌السلام می فرمایند: بخشش به خویشاوندان اعمال را پاک می گرداند و مال را رویش می دهد و بلا را برطرف نموده، حساب را آسان کرده، اجل را به تأخیر می اندازد»
واضح است که باید مثل زکات، چیزی از مال کم کند که در پاداش آن وعده رشد مال بدهند.
نیز در روایت دیگری حضرت بیان می فرمایند که به خویشان خود بخشش کنید گرچه به شربتی از آب باشد.
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع صِلْ رَحِمَکَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاء[4]
از دیگر مصادیق صله رحم(بخشش به خویشان)، بخشش در حج و عمره بیان گردیده است که ثواب آن در روایت زیر مشخص شده است:
و من وصل قریبا بحجّة او عمرة کتب اللَّه عزّ و جلّ حجّتین و عمرتین و کذلک من حمل عن حمیم یضاعف له الاجر ضعفین[5]
و کسى که بصله رحم کند به حجى یا عمره ای، خداوند برای او دو حج و دو عمره می نویسد و نیز کسی که باری از دوش خویشى بردارد اجر او مضاعف مىشود.
ممکن است سوال پیش آید که اگر معنای صله رحم اشتباه فهمیده شده، آیا مطلب دیگری که دلالت به سر زدن به اقوام و خویشان کند یا آن را با تعبیر دیگری تأیید نماید وجود ندارد؟
پاسخ این است که اصلا سر زدن به اقوام استحباب شرعی هم ندارد، چه رسد وجوب شرعی. سرزدن به خویشان تحت حکم شرعی نیست مگر آنکه مصداق موضوعی از احکام شرعی بشود و در آن صورت برای آن حکمی تعیین شود ولی در هر حال فهم عوامانه بسیار غلط است و در روایات نیست.
پس معلوم شد که «صله رحم» اصلش، پیوند با خویشان به منظور رفع نیاز ایشان مثلا بخشش مال به خویشان فقیر است. اما اگر هم نبود، به نوازشی ولو به سلام کردن باشد. یعنی اصلش آن است و بعد چیزهای دیگر فرعش است.
ریشه اشتباه در فهم این مطلب شاید این باشد که در این عنوان، «صله» به معنای بخشش است ولی عموم افراد آن را به معنای «وصل» -یعنی پیوند- گرفته اند و مصادیق آن را دید و بازدید و سرزدن به خویشان دانسته اند در حالی که نادرست بودن این فهم آشکار است.
سوال دیگری که ممکن است پیش آید این است که بسیاری از دید و بازدید ها همراه با دعوت است و نرفتن آن به منزله رد دعوت مؤمن می باشد.
پاسخ این است که آن دیگر صله رحم نیست بلکه از باب پیروی از سیره رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در قبول دعوت مؤمنان نیکوست و نپذیرفتن دعوت –اگر تبدیل به عادت شود- از باب تمرد از سیره آن بزرگوار، ناپسند است. چون رسول خدا دعوت را می پذیرفت - فداه ابی و امی - اما این ربطی به نوروز ندارد و او همیشه می پذیرفت. اما نپذیرفتن دعوت، تحت عنوان قطع رحم نمی باشد تا نادرست باشد.
اما گاهی نپذیرفتن دعوت هم واجب است، حتی اگر صاحب دعوت ناراحت شود. چرا که واجب مهم تری که مورد اهتمام خداوند است از دست میرود و آن «قو انفسکم واهلیکم نارا» است. حال که معاشرت با بسیاری از مردم زمانه نار است و باید از آن پرهیخت. البته گاهی نیز تحت عنوان واجب دیگری که مورد اهتمام بیشتر شارع است، ممکن است همین معاشرت ها واجب بشود که تشخیص آن مشکل است.
به هر حال این فهم عوامانه از صله رحم که آن را مساوی با رفت و آمد و دید و بازدید های بدون ضرورت و همراه با اتلاف وقت و مال و عمر است، واجب که نیست بلکه در بسیاری از موارد مصداق حرام شرعی نیز می باشد.
[1] . دعائمالإسلام، ج 2، ص 322.
[2] . وسایل الشیعه، ج 17، ص 91.
[3] . کافی، ج 2، ص 150.
[4] . کافی، ج 2، ص 151.
[5] . کافی، ج 4، ص 10.
سلام
مطلبتون منطقیه ولی اینطور که خیلی سخت میشه.
علیکم السلام
نه سخت نمیشه فقط انسان میگوید نه و خلاص. مردم هم می بینند که او صاحب شخصیت است و فاصله می گیرند.
سلام دوست عزیز واقعا جالب بود استفلده کردم
منتظر حضور سبزتون هستم
موفق باشین
خدانگه دارتون
سلام
خواهر اینها فایده ای نداره. مردم کار خودشونو انجام می دهند. باید فرهنگ درست بشه.
البته هر قدمی هر چند کوچک خاصیت خود را داره ولی باید کار اساسی کرد.
مرسی
سلام علی من اتبع الهدی
اولا انتخاب موضوعاتتون خیلی خوب است
دومندش به ریشه صله که کار نداشته باشیم که از چی میاد ولی در هر دید و بازدیدی حتما اتفاقات خوبی می افتدمانند خوشحال شدن مومن منکه اگه کسی بیاددیدنم خیلی خوشحال می شم با اینکه بیکار هم نیستم و در همین دید و بازدیدهاهم هستکه مردم از مشکلات هم خبر دار میشن کسی که نخاد مشکل طرفش رو حل کنه اصلا دیدنش نمی ره مگر اینکه اون رو مشکل ندونه یانتونه. به نظر شما چند درصد مردم ما اگه بفهمن پسر خالشون وافغا نیاز داره کمکش نمی کنن؟ گرچه اکثر نیازهای امروزی ها توهمی است و همه هم میفهمن.
دیگر این که باید به مردم یاد داد این سرزدن هارو به مجالس مذاکره علم و روایت و... تبدیل کنن. در زندگیهای جدید به قدر کافی فاصله هست. زندگی ها واقعا اروبایی شده و همین سر زدنها یک نیاز عاطفی شدید است. بماندکه مشورت دادن در مشکلات هم یک جورایی کمک و بخشش است. البت من قصد رد فرمایشات حضرت عالی را ندارم و صد البت من منظور شمارا در اصلاح نظرمردم در مورد وجوب این دید و باردید ها فهمیدم ولی به نظرم اصلاح محتوای دید و بازدید کار مهمتری است چون آفات حذفش بیشتر است. اگه در مقالتون به این نکته اشاره می کردید بهتر بود.
در ضمن اگه پدر من نیاز مالی نداشت واجب نیست برم دیدنش؟
یه مقاله هم در مورد مصادیق رحم بنویسید که شامل چه کسانی می شود.
آیا هیچ نظری در تایید برداشت عوام وجود ندارد و اگر دارد کاش ادله اش را بیان می کردید.فکر نکنم مردم همینجورکی همچین برداشتی کرده باشن و العلما هم که یتبعهم الغاوون
در مجموع دمتان گرم و سرتان خوش باد دستتان هم مریزاد جزاکم الله خیرا فی الدنیا و الاخره
سلام دوست عزیز
با تشکر از مقاله جالبتون
سوالی که این مقاله برایم بوجود آورد آن است که این خویشان چه کسانی اند؟ مثلا شوهر عمه ناتنی یا دختر خاله عروس هم جزو خویشان است؟
خیلی ممنون