حق جویی، حق گویی
کاوش حقایق دینحق جویی، حق گویی
کاوش حقایق دینحجاب
بسم الله الرحمان الرحیم
طرح مسئله
درباره حجاب - به معنای پوشش کل بدن بجز وجه و کفین - پرسش‌هایی مطرح است مانند:
1- آیا حجاب، مخصوص زن‌های پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و سلم است؟
2- آیا اسلام حجاب واحدی را برای همه جوامع تعریف کرده است یا اقتضائات عرفی در آن دخیل اند؟
اهمیت این سوال در مسلمان شدن زنان اروپایی روشن می‌شود که یکی از موانع اصلی آنها حجاب و انگشت نماشدن در جامعه و حتی اخراج از مشاغلشان است. آیا شرع از آنها حجابی مثل حجاب عرب می خواهد و آیا اهتمام شرع به این مسئله به قدری است که به این قیمت وارد اسلام نشوند؛ که در غیراین صورت زنان بسیاری را می توان به آسانی مسلمان کرد بدون آنکه چهره متفاوتی از عرف به خود بگیرند که به جواب سوال اخیر در این مقاله پرداخته نمی‌شود.
3- آیا زینت‌هایی مثل انگشتر و سرمه ودستبند جایز است یا تمام زینت‌ها باید پوشانده شود؟
بررسی ادله
آیات
بنابر صریح قرآن، اصل حجاب و عفاف بر تمامی مومنات واجب شده است - نه فقط بر زنان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم- و از آنها خواسته شده که زینت‌های خود را بپوشانند و روسری‌های خود را روی گردن و سینه بیاندازند.
1- یاأَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنى أَنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ (59 احزاب)
اى پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: «پوششهاى خود را بر خود فروتر گیرند. این براى آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیکتر است، و خدا آمرزنده مهربان است.
خداوند در این آیه زنان مومن را دعوت به عفاف و پوشش کرده است تا هم ایمان آورندگان در جامعه ممتاز شوند و هم مورد آزار قرار نگیرند.
2- وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلى عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (31 نور)
و به زنان با ایمان بگو: «دیدگان خود را [از هر نامحرمى] فرو بندند و پاکدامنى ورزند و زیورهاى خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که [طبعاً] از آن پیداست. و باید روسرى خود را بر گردنِ خویش [فرو] اندازند، و زیورهایشان را جز براى شوهرانشان یا پدرانشان یا پدران شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران شوهرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان [همکیش] خود یا کنیزانشان یا خدمتکاران مرد که [از زن] بىنیازند یا کودکانى که بر عورتهاى زنان وقوف حاصل نکردهاند، آشکار نکنند و پاهاى خود را [به گونهاى به زمین] نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته مىدارند معلوم گردد. اى مؤمنان، همگى [از مرد و زن] به درگاه خدا توبه کنید، امید که رستگار شوید.
از آنجا که قبل از اسلام زنان عرب روسری‌های خود را پشت گوش می بسته اند و گوش و گردن و سینه آنها بدون پوشش باقی می مانده است[1]، خداوند دراین آیه از زنان مومن خواسته است که سرپوش‌های خود را روی گردن و سینه بیاندازند (و لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى جُیُوبِهِنَّ) و همچنین زینت‌های خود را بپوشانند. این آیه به وضوح پوشش گردن و سینه را بر همه زنان مؤمن لازم می کند.
واضح است که این آیه برای زن عرب پوشیدن روسری را امضاء کرده و پوشاندن گردن و سینه را اضافه کرده است. از آنجا که "حلال محمد حلال الی یوم القیامة و حرام محمد حرام الی یوم القیامة"، هر حکمی بر همه مسلمانان در تمام اعصار لازم الاجراست. پس پوشش گردن و سینه به حکم تأسیسی بر همه زنان واجب است. اما سوال آنجاست که امضای بنای عقلای یک جامعه علاوه بر آنکه حکم را بر جامعه واجب و جواز آن را برای بقیه جوامع اثبات می‌کند، آیا وجوب را برای بقیه جوامع نیز اثبات می کند؟ یعنی جامعه ای که زنانشان سرپوشی ندارند، آیا باید فقط چیزی بر گردن و سینه بیاندازند یا اینکه باید سر را هم بپوشاند؟
آنچه قطعی است، حجاب سر به حکم امضایی بر همه زنان لازم است. پس در جوامعی که قبل از اسلام آوردن آنها زنان پوششی برای سر داشته اند – مثل ایرانیان و اعراب - امر واضح و پوشش واجب است و اگر نداشته اند – مثل اروپاییان – بحث مبنوی است؛ گرچه به نظر میرسد این آیه تلویحا مطلوبیت پوشاندن سر برای زن را میرساند و به هر حال موافق احتیاط است.
از آنجا که در روایات نیز تبیین یا تعلیقی بر این فراز آیه و یا حکم پوشش سر وارد نشده است، بررسی این حکم در همین حد باقی می ماند.
اکنون به بررسی وجوب پوشش سایر اعضای بدن و زینت‌ها در روایات می پردازیم:
روایات
روایات ذیل آیه 31 سوره نور، زینت را بر خود بدن و زیورآلات حمل کرده‌اند. بنابر قواعد فقه الحدیثی اگر لفظی در فرهنگ روایات معنای ویژه‌ای داشت، دیگر نوبت به مراجعه به لغت نمی‌رسد و باید تعریف معصومان علیهم السلام را ملاک قرار داد.
به عنوان مثال در این روایت، امام صادق علیه‌السلام قسمت‌هایی از بدن را مصداق زینت دانسته‌اند؛ یعنی ذراعین (آرنج و بازو)، سرپوش زن به پایین (حدود سینه به پایین) و محلی که دستبند قرار می‌گیرد به بالا:
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الذِّرَاعَیْنِ مِنَ الْمَرْأَةِ أَ هُمَا مِنَ الزِّینَةِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ قَالَ نَعَمْ وَ مَا دُونَ الْخِمَارِ مِنَ الزِّینَةِ وَ مَا دُونَ السِّوَارَیْنِ
در روایت ابی الجارود که در همین مقاله خواهد آمد، امام علیه‌السلام علاوه بر کل بدن، زیور زن را هم زینت نامیده‌اند. پس معنای زینت در فرهنگ روایات شامل زیور و خود بدن است و بنابر امر قرآنی "وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها"، پوشش کل بدن و زیور آن لازم است مگر مواردی که روایات آن را مصداق "ما ظهر منها" دانسته باشند.
دو روایت ذیل، مصادیق "ما ظهر منها" را معلوم می کنند:
1- وَ فِی رِوَایَةِ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی قَوْلِهِ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها فَهِیَ الثِّیَابُ وَ الْکُحْلُ وَ الْخَاتَمُ وَ خِضَابُ الْکَفِّ وَ السِّوَارُ وَ الزِّینَةُ ثَلَاثٌ زِینَةٌ لِلنَّاسِ وَ زِینَةٌ لِلْمَحْرَمِ وَ زِینَةٌ لِلزَّوْجِ فَأَمَّا زِینَةُ النَّاسِ فَقَدْ ذَکَرْنَا وَ أَمَّا زِینَةُ الْمَحْرَمِ الْقِلَادَةُ فَمَا فَوْقَهَا وَ الدُّمْلُجُ وَ مَا دُونَهُ وَ الْخَلْخَالُ وَ مَا أَسْفَلَ مِنْهُ وَ أَمَّا زِینَةُ الزَّوْجِ فَالْجَسَدُ کُلُّهُ ( بحارالأنوار ج : 101 ص : 35)
این روایت علاوه بر اشاره به مصادیق زینت‌هایی که ظاهر شدن آن در برابر مردان اشکالی ندارد، زینت را به سه دسته کلی تقسیم می‌کند که خود حاوی نکاتی است:
الف. زینت ظاهره (زینت مردم): لباس، سرمه، انگشتر، حنای کف دست، و دستبند؛
ب. زینت محارم: گردنبند به بالا، دستبند به پایین، خلخال به پایین؛
ج. زینت شوهر: کل بدن.
2- ب، [قرب الإسناد] هَارُونُ عَنِ ابْنِ زِیَادٍ قَالَ سَمِعْتُ الصَّادِقَ ع عَمَّا تُظْهِرُ الْمَرْأَةُ مِنْ زِینَتِهَا فَقَالَ الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْنِ
بنا بر این روایت وجه و کفین زینت ظاهره است.
بنابراین زینت‌هایی که آشکار شدن آنها مانعی ندارد عبارتند از: صورت و دست (از مچ به پایین)، سرمه، انگشتر، دستبند، حنای کف دست و لباس.
نتیجه:
بنابر آیات، پوشاندن مو به حکم امضایی و گردن و سینه به حکم تأسیسی واجب است.
بنابر روایات:
الف. تعدادی از اعضا و زیورها زینت اند اما ظاهر شدن آنها اشکالی ندارد: صورت، دست (مچ به پایین)، سرمه، انگشتر، دستبند، حنای کف دست و لباس.
ب. تعدادی از اعضا زینت اند و ظاهر شدن آنها اشکال دارد (مگر برای همسر): از سینه به پایین، از دستبند به بالا (یعنی قسمتی از ساق و بازو)
[1] و قال الغرناطی: «کنّ فی ذلک الزمان یلبسن ثیاباً واسعات الجیوب یظهر منها صدورهن و کنّ إذا غطّین رؤسهنّ بالأخمرة یسدلنها من وراء الظهر فیبقى الصدر و العنق و الأُذنان لا ستر علیها»، دلیل تحریر الوسیلة، ج6، ص: 15.
