در بررسی تاریخ زندگانی رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم و امیرالمومنین علیه السلام با عنوان شرطة الخمیس روبرو می شویم.
شرطه الخمیس یعنی چه؟
شرطه الخمیس کسانی بودند که با امام علی علیه السلام پیمان بستند تا سرحد شهادت از ایشون دفاع کنند
شرطه الخمیس کسانی بودند که قسم خورده جانبازی و دفاع برای محافظت از علی ع بودند و هر کدام در جایی، در جنگی، واقعه ای،... پیش مرگ علی ع شدند تا تمام شدند
این اسم از کجا آمد؟
خمیس یعنی لشکر چون لشکر به پنج قسمت تقسیم میشد مقدمه، ساقه، میمنه، میسره و قطب
چرا به اینها گفتند شرطه الخمیس ؟ آیا منظور از شرطه به معنای پلیس است؟ خیر. به این خاطر به اینان شرطه الخمیس گفتند که
و قال علی بن الحکم [أصحاب] أمیر المؤمنین الذین قال لهم تشرطوا إنما أشارطکم على الجنة، و لست أشارطکم على ذهب و لا فضة، إن نبینا صلى الله علیه و آله و سلم قال لأصحابه فیما مضى تشرطوا فإنی لست أشارطکم إلا على الجنة
و قال أمیر المؤمنین علیه السلام لعبد الله بن یحیى الحضرمی یوم الجمل أبشر یا ابن یحیى! فإنک و أباک من شرطة الخمیس حقا، لقد أخبرنی رسول الله صلى الله علیه و آله و سلم باسمک و اسمأبیک فی شرطة الخمیس، و الله سماکم فی السماء شرطة الخمیس على لسان نبیه صلى الله علیه و آله و سلم
اینان از رسول خدا و علی ع پاسداری می کردند نه در مقابل طلا و نقره و نه در مقابل هیچ چیز دیگری جز بهشت و اسامی شان مکتوب بود در آسمان. و رسول خدا معین کرده بود. حتی بعد از خودشان، زمان هر امامی بود و در یک صحیفه طویل بود که اسم همه اینها بود و نزد ائمه است.
اسامی این شرطة الخمیس عبارتست از: از اصحاب رسول خدا؛ سلمان و المقداد و ابوذر و عمار و أبو سنان و أبو عمرة و جابر بن عبد الله و سهل و عثمان ابنا حنیف الأنصاریان
از اصحاب علی ع؛ عمرو بن الحمق عربی خزاعی، میثم [بن یحیى] التمار مولى، رشید الهجری، حبیب بن مظاهر الأسدی، محمد بن أبی بکر، و من الأولیاء الأعلم الأزدی، سوید بن غفلة الجعفی، الحارث بن عبد الله الأعور همدانی، أبو عبد الله الجدلی، أبو یحیى حکیم بن سعید الحنفی، أبو الرضا عبد الله بن یحیى الحضرمی، سلیم بن قیس الهلالی، عبیدة السلمانی، تمیم بن حذیم الناجی، قنبر مولى علی علیه السلام، أبو فاختة مولى بنی هاشم، عبید الله بن أبی رافع، کاتب علی علیه السلام، زاذان أبو عمرو الفارسی، سعد مولى علی علیه السلام، میمون بن مهران، سلمة بن کهیل، عامر بن واثلة الکنانی، عبد الله بن شداد بن الهاد اللیثی، إبراهیم بن عبد الله القاری، عبایة بن ربعی الأسدی، الأصبغ بن نباتة التمیمی الحنظلی، أبو جحیفة وهب بن عبد الله السوائی، عاصم بن ضمرة السلولی، سالم و عبیدة و زیاد و...
اینها که جدید الاسلام بودند، زمان وفات علی ع که چهل سال از عمر اسلام نگذشته بود، اینها اینطور شدند...
امام زمان ما شرطه الخمیسش کیست؟
غائب است و دفاع نمی خواهد؟
اسمش هم غائب است ؟؟؟!!
مردم به چه متدینند؟
امامی که دینِ مردم است همین اسم است. همین است که مخالف و موافق دارند می گویند توهم ست.
این توهم را مدافعش کیست؟ کیست که سینه سپر می کند که تیرها به این اسم هم نخورد؟
کـــــــــــــــــــــــــــی؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟
اگر تیر به پیکر علی ع می خورد، اسلام می مرد. الان اگر به این اسم بخورد، به این توهم بخورد، امام چیزی دیگر در میان مردم ندارد،
فکر کنم ما هم اعتقادی به او نداریم. ابدا یک نفر پیدا نمیشود که نگران او باشد...
آنها یک عمر شرطه الخمیس علی ع بودند که استحقاق پیدا کردند در تاریخ نوشته شوند: شهد مع علی ع
و رسول خدا، اشرطهم بالجنه
تمام عمر به چه می ارزد؟؟
ساعت ها می نشینم و می اندیشم که بهای عمر ما چیست؟ قیمت جسدهای ما چقدر است؟ بهشت یا مرگ یا درندگان قبور؟؟
توهم اذن امام برای قیام مختار
عده ای قیام مختار را به اذن امام سجاد علیه‌السلام می دانند و برای این ادعا نقل می کنند که گروهی نزد محمدبن حنفیه رفتند تا نظر او را درباره بیعت با مختار بدانند، او هم جماعت را نزد امام زین العابدین علیه‌السلام راهنمایی می کند تا نظر ایشان را جویا شوند. امام علیه‌السلام می فرمایند: «یا عم، لو أن عبدا زنجیا تعصب لنا أهل البیت ع لوجب على الناس مؤازرته، و قد ولیتک هذا الأمر فاصنع ما شئت»[1]
اینان، کلام امام را اذن غیر مستقیم برای فعل مختار دانسته اند. اما این ادعا وجوهی دارد که در ذیل با آوردن اصل ادعا، آن ها را می پوییم.
گروهی پیرامون عبدالرحمان بن شریح جمع شدند و به او گفتند مختار قصد خروج برای خونخواهی دارد و ما با او بیعت کرده ایم اما نمی دانیم آیا محمدبن حنفیه او را به سوی ما فرستاده است یا نه؟ با ما بیا تا او را آگاه کنیم و بدانیم که اگر او به این امر راضی است پیروی نماییم و اگر ما را نهی کرد، ترک کنیم.
این نقل نشان می دهد که برای این گروه اجازه محمدبن‌حنفیه مهم بوده است و به دنبال رضایت او بوده اند نه رضایت امام معصوم علیه‌السلام. پس از این بر می آید که آنان طرفداران محمدبن حنفیه بوده اند که در مقابل امامت امام زین العابدین علیه‌السلام، برای او ادعای امامت داشته اند.
اینان نزد محمدبن حنفیه می روند و او نیز آنان را به سوی علی بن الحسین علیه‌السلام راهنمایی می کند. و در ادامه بیان شده که امام می فرمایند: اگر غلامی زنگی بر ما تعصب ورزید بر مردم واجب است او را نصیحت کنند. و من تو را در این کار صاحب اختیار قرار دادم. هر عملی می خواهی انجام بده.
با نظری در سیره معصومان علیهم‌السلام درمی یابیم که این بیان از سیره و روش آن بزرگوران فرسنگها فاصله دارد. برای مثال امیرالمؤمنین علیه‌السلام وقتی مالک اشتر را برای فرمانروایی مصر برمی گزینند – با اینکه می دانند او به مصر نمی رسد- چنان منشوری برایش می نویسند و شیوه نامه کار برای وی تدوین می نمایند و در نقاط زیادی او را محدود کرده، در نقاط زیادی راه را بر او می بندند.[3]
ممکن نیست امام زین العابدین علیه‌السلام، دست محمد حنفیه و مختار را چنین باز کنند که به اسم خونخواهی، هر ظلم و تجاوزی را روا دارند. اگر چنین باشد گناه تمام قتل و غارت و پیمان شکنی‌های مختار، به گردن امام سجاد علیه‌السلام خواهد بود. حاشا وکلا؛ امام، مبین شرع است و اگر ذره ای خطا ببیند بر اوست که فریاد زند. این دور از عقل است که امام به عده ای غیر معصوم بدون هیچ قید و شرطی، اجازه هر گونه تصرفی در جنگ و انتقام بدهد. پس این روایت از نظر متنی شایستگی استناد ندارد.
در نوشتار قبلی گذشت که روایات پیرامون مختار دو دسته اند، دسته ای در مدح او و دسته دیگر در نکوهش او. در این نوشتار، مقتضای پذیرش هر دسته از روایات را بیان کرده، جمع بندی می نماییم. سپس به بیان انگیزه های احتمالی قیام او می پردازیم و در ادامه ربط مختار با فرقه کیسانیه را بررسی می کنیم.
هر چند هر دو دسته روایات، مظنه جعل و وضع می باشد اما آنچه نباید از نظر دور بماند این است که در روایات مدح او، مواردی مشاهده میشود که با سیره معصومین علیهم‌السلام سازگاری ندارد. برای مثال پیامبر صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به بیانی شدید، از مثله کردن نهی فرمودند و علی علیه‌السلام نیز نسبت به قصاص قاتل خود به فرزندشان-امام حسن مجتبی علیه السلام- بسیار سفارش نمودند. با این حال آیا شایسته است ائمه پس از قیام مختار، انتقام خونین و جنایت بار او را بستایند و سخن از تشفی قلب و تسلی خاطر بگویند؟
لازمه پذیرفتن روایات مادحه این است که بپذیریم ائمه علیهم‌السلام در مقابل ظلم و بی عدالتی‌های مختار سکوت کردند و حتی برای او دعای خیر هم نمودند!! در حالیکه شأن تبیین شریعت ایشان ایجاب می کرد که در مقابل اقدامات غیر عادلانه مختار برای خونخواهی ساکت ننشینند.
پذیرفتن اینکه هاشمیان بعد از حادثه کربلا تا قیام مختار، مو شانه نزدند و غذای پخته نخوردند نیز وهن به اهلبیت علیهم‌السلام می باشد. طبق سنت مسلم ما علی بن الحسین علیهما‌السلام بعد از پدرشان، بیش از سی سال هرروز چند گوسفند می پختند، سر در دیگ فروبرده، می فرمودند غذای بسیار لذیذی هستی اما به خدا سوگند ذره ای از تو نخواهم خورد. این اوج زهد ایشان است. ائمه علیهم السلام کاری به خونخواهی نداشتند. ایشان هم بی بهره از مال نبودند که به بذل و بخشش مختار امیدوار باشند و هم بسیار سخاوتمند و زاهد بودند.
این روایات از دیگر سو با سیره آن بزرگواران تناقض دارد. چنان که می دانیم، حضرت زینب کبری سلام الله علیها در مجلس شامیان می فرماید «جز زیبایی چیزی ندیدم»[1] . آنان به این امور ظاهری -انتقام های نادرست و برخاسته از تشفی نفس- خوشحال نمی شدند و حتی در بحبوحه جنگ و در کارزار کربلا نیز اینگونه سخنانی از ایشان شنیده نشد و بلکه تا آخرین لحظات به دنبال هدایت مردم بودند.
چگونه پذیرفتنی است که پس از گذشت عاشورا و در پی قیام مختار، از اقدامات او دفاع کنند و سخن از شادی قلب و فراخی سینه بزنند در مقابل انتقام های - نه برخاسته از شرع- او؟؟
مختار ثقفی شخصیتی است که ظاهراً بعد از واقعه کربلا به خون خواهی شهیدان این واقعه قیام کرده است. درباره او و قیامش سؤالات بسیار وجود دارد مثل اینکه :
- آیا این قیام واقعا به انگیزه خونخواهی شهدای کربلا بوده است یا انگیزه های دیگری مثل نصرت محمد حنفیه در کار بوده است؟
- اساساً آیا مختار سلیم العقیده بوده است و امام سجاد علیه السلام را امام مفترض الطاعه می دانسته است؟
- آیا به دستور – یا لا اقل رضایت – ایشان قیام کرده است یا وی در این امر از دیگری یا نفس خود فرمان می برده است؟
- آیا کیفیت‌هایی که وی برای مجازات مجرمان اجرا کرد سازگار با تعالیم اسلام و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و امیرمؤمنان علیه السلام و امامان معصوم علیهم اسلام بوده است؟
- شخص وی آیا در کلام امامان معصوم علیه السلام ستوده است یا به دلائل گوناگون وی را نکوهیده اند؟
معمولاً گفته میشود اصل اقدام به انتقام جویی وی قطعاً اقدامی ستودنی و مورد تأیید امامان بوده است و نبود دستوری از امام علیه السلام بر قیام وی – با توجه به شرایط اختناق و فشاری که حاکم بوده است- دلیل آن نیست که این اقدام با نظر امام سجاد علیه السلام نبوده است. اما نوع و شیوه مجازات مجرمان توسط وی، مورد تأیید صاحب نظران نیست.
روایات منسوب به معصومان علیهم السلام گاه بر مدح وی دلالت دارد گاه بر ذمش. رأی حدیث پژوهان درباره این روایات گونه گون است. برخی پژوهندگان روایات ستایش را ساخته کیسانیه – یعنی فرقه ای که محمد حنفیه را امام می داند و از وی طرفداری می کند و مختار به ایشان منسوب و بلکه مؤسس ایشان دانسته شده – پنداشته و برخی دیگر روایات نکوهش را ساخته مخالفان امامان علیهم السلام قلمداد کرده اند.
پژوهش عمیق و دقیق در امر او، نیازمند نگاهی تحلیلی به تاریخ و غور و تفحصی گسترده و ژرف در مصادر تاریخی و روائی است. در حال حاضر مقصود، بررسی تاریخ وی نیست. اما تلاش می شود روایات ستایش و نکوهش مختار هم از دیدگاه رجالیان و هم از دریچه ای مستقل تحلیل شود.
ادامه مطلب ...صله رحم شرعی یعنی چه و حکم آن شرعا چیست؟آیا صله رحم یعنی دید و بازدید و رفت و آمد؟
سیری در روایات معصومین علیهم‌السلام به ما نشان می دهد که صله رحم شرعی یعنی پیوند با خویشان اولا به معنای رساندن مالی به خویشان فقیر. این مقتضای روایات است و لزوماً دیدار در آن مطرح نیست و اولاً متوجه رفع نیازی از خویشان نیازمند است.
برای مثال به روایات زیر نظر می‌کنیم:
و عنه ع أنه قال من وهب هبة یرید بها وجه الله و الدار الآخرة أو صلة رحم فلا رجعة له فیها و من وهب هبة یرید بها عوضا کان له الرجوع فیها إن لم یعوض[1]
«کسی که چیزی را برای خشنودی خداوند و - رسیدن به نعمت های- آخرت ببخشد یا به خویشاوندی بذل و بخشش نماید، نباید پس بگیرد ولی اگر به نیت دریافت عوض ببخشد، اگر عوض نگرفت می تواند پس بگیرد.»
در روایت فوق واضح است که صله رحم، بخشش مال است. و نیز در روایت زیر:
فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ إِذَا أَصَابَ مَالًا مِنْ حَرَامٍ لَمْ یُقْبَلْ مِنْهُ حَجٌّ وَ لَا عُمْرَةٌ وَ لَا صِلَةُ رَحِم[2]
«کسی که به مال حرامی دست یابد، از آن مال نه حجی از او پذیرفته است و نه عمره و نه بخشش به خویشاوندان.»
البته این با فهم عموم مردم تفاوت دارد و ممکن است در بدو امر، دور از ذهن باشد اما با گشتن بیشتر در روایات، این معنا بیشتر مسلم می شود و به نظر می رسد باید در فهم عمومی تغییر ایجاد شود.
َقالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع صِلَةُ الْأَرْحَامِ تُزَکِّی الْأَعْمَالَ وَ تُنْمِی الْأَمْوَالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوَى وَ تُیَسِّرُ الْحِسَابَ وَ تُنْسِئُ فِی الْأَجَلِ[3]
«امام باقر علیه‌السلام می فرمایند: بخشش به خویشاوندان اعمال را پاک می گرداند و مال را رویش می دهد و بلا را برطرف نموده، حساب را آسان کرده، اجل را به تأخیر می اندازد»
واضح است که باید مثل زکات، چیزی از مال کم کند که در پاداش آن وعده رشد مال بدهند.
نیز در روایت دیگری حضرت بیان می فرمایند که به خویشان خود بخشش کنید گرچه به شربتی از آب باشد.
قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع صِلْ رَحِمَکَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاء[4]
از دیگر مصادیق صله رحم(بخشش به خویشان)، بخشش در حج و عمره بیان گردیده است که ثواب آن در روایت زیر مشخص شده است:
و من وصل قریبا بحجّة او عمرة کتب اللَّه عزّ و جلّ حجّتین و عمرتین و کذلک من حمل عن حمیم یضاعف له الاجر ضعفین[5]
و کسى که بصله رحم کند به حجى یا عمره ای، خداوند برای او دو حج و دو عمره می نویسد و نیز کسی که باری از دوش خویشى بردارد اجر او مضاعف مىشود.
ممکن است سوال پیش آید که اگر معنای صله رحم اشتباه فهمیده شده، آیا مطلب دیگری که دلالت به سر زدن به اقوام و خویشان کند یا آن را با تعبیر دیگری تأیید نماید وجود ندارد؟
پاسخ این است که اصلا سر زدن به اقوام استحباب شرعی هم ندارد، چه رسد وجوب شرعی. سرزدن به خویشان تحت حکم شرعی نیست مگر آنکه مصداق موضوعی از احکام شرعی بشود و در آن صورت برای آن حکمی تعیین شود ولی در هر حال فهم عوامانه بسیار غلط است و در روایات نیست.
پس معلوم شد که «صله رحم» اصلش، پیوند با خویشان به منظور رفع نیاز ایشان مثلا بخشش مال به خویشان فقیر است. اما اگر هم نبود، به نوازشی ولو به سلام کردن باشد. یعنی اصلش آن است و بعد چیزهای دیگر فرعش است.
ریشه اشتباه در فهم این مطلب شاید این باشد که در این عنوان، «صله» به معنای بخشش است ولی عموم افراد آن را به معنای «وصل» -یعنی پیوند- گرفته اند و مصادیق آن را دید و بازدید و سرزدن به خویشان دانسته اند در حالی که نادرست بودن این فهم آشکار است.
سوال دیگری که ممکن است پیش آید این است که بسیاری از دید و بازدید ها همراه با دعوت است و نرفتن آن به منزله رد دعوت مؤمن می باشد.
پاسخ این است که آن دیگر صله رحم نیست بلکه از باب پیروی از سیره رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در قبول دعوت مؤمنان نیکوست و نپذیرفتن دعوت –اگر تبدیل به عادت شود- از باب تمرد از سیره آن بزرگوار، ناپسند است. چون رسول خدا دعوت را می پذیرفت - فداه ابی و امی - اما این ربطی به نوروز ندارد و او همیشه می پذیرفت. اما نپذیرفتن دعوت، تحت عنوان قطع رحم نمی باشد تا نادرست باشد.
اما گاهی نپذیرفتن دعوت هم واجب است، حتی اگر صاحب دعوت ناراحت شود. چرا که واجب مهم تری که مورد اهتمام خداوند است از دست میرود و آن «قو انفسکم واهلیکم نارا» است. حال که معاشرت با بسیاری از مردم زمانه نار است و باید از آن پرهیخت. البته گاهی نیز تحت عنوان واجب دیگری که مورد اهتمام بیشتر شارع است، ممکن است همین معاشرت ها واجب بشود که تشخیص آن مشکل است.
به هر حال این فهم عوامانه از صله رحم که آن را مساوی با رفت و آمد و دید و بازدید های بدون ضرورت و همراه با اتلاف وقت و مال و عمر است، واجب که نیست بلکه در بسیاری از موارد مصداق حرام شرعی نیز می باشد.