آیا گرامیداشت نوروز شرعاً جایز است؟

بسم الله الرحمن الرحیم

بررسی جواز شرعی گرامیداشت نوروز

1- بیان مسئله

آنگاه که رسول خدا همه خلق عالم را مخاطب قرار داد و فرمود: یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمیعاً مردم دانستند که اسلام دین بی مرزی است. برای مسلمان اندیشمند واضح است اسلام به همه پیروان خود به نگاه امت می نگرد و بنابر این ملیت افتخاری که اعتبار شرعی داشته باشد، نیست.

دغدغه این است که  بزرگ کردن پاره ای مسائل ملی و ایران گرائی های افراطی و پاسداشت مبالغه آمیز مراسمی مثل یلدا و مهرگان و نوروز آیا مورد تأیید شرع است و اساساً مسلمان برای پرداختن به اینگونه امور ملی نیاز به تأییدی از شرع دارد یا حوزه دیانت از ملیت جداست؟

بر این بنیان که اسلام به عنوان یک سیستم وارد هر اجتماعی شود بنایش بر امضای بناهای عرفی و عقلائی است مگر آنکه منعی عام یا خاص متوجه آن بنا یا آیین کند، در این نوشتار برآنم که  یک آیین خاص – یعنی گرامیداشت نوروز به عنوان عید و به دنبال آن مسائلی چون تبریک و تهنیت عید و دید و بازدید و هدیه دادن و گرفتن- را از منظر شرعی ارزیابی کنم.

حال پرسش پیش رو دقیقاً این است: آیا گرامیداشت نوروز به عنوان عید جائز است ؟ آیا نوروز برای مسلمان عید است؟

برآنم که نشان دهم:

عید بودن نوروز در کلام امامان آشکارا نفی شده است؛

و بلکه تصریح شده است که در تراث رسول خدا چیزی مبنی بر عید بودن آن موجود نیست؛

 و بلکه مشروعیت بزرگداشت آن به طور جدی منفی است؛

و بلکه تصریح شده است که این عادت فرس است و با آمدن اسلام خدا فطر و اضحی را جانشین نوروز و مهرگان کرد؛

و بلکه عمل به آیین های نوروزی قبل از اسلام احیای چیزی دانسته شده که اسلام آن را محو کرده است و امامان چنین عملی را بسیار نکوهیده اند.

این مسئله از یک منظر خاص مورد توجه پژوهندگان واقع شده است و آن اینکه آیا نوروز عیدی دینی است؟

اما من از منظر دیگری در آن ریز شده ام و آن اینکه – بعد از این که معلوم است که نوروز عیدی دینی نیست – آیا جشن گرفتن نوروز مشروع و جائز است؟

اثبات می کنم که جشن گرفتن نوروز و همه آنچه به این امر مربوط است مثل :

1.برپایی "چهارشنبه سوری"

2. خانه تکانی و تعویض اثاثیه منزل

3.پهن نمودن سفره هفت سین و جمع شدن دور آن و انتظار حلول سال نو را کشیدن

4.تبریک گفتن سال جدید و ارسال پیام و کارت تبریک

5.عیدی دادن و عیدی گرفتن

6.دید و بازدید و سرزدن به اقوام

7.پوشیدن لباس نو به مناسبت این عید

8.تعطیل نمودن مغازه، مدارس و غیره

9.مسافرت نمودن به مناسبت این روز

10.انجام آیین سیزده بدر

و بطور کلی هر عملی که به این مناسبت انجام شود؛

جواز شرعی  ندارد.

نگاهی به منظر دیگران – نوروز عیدی دینی نیست

 2-     نوروز عیدی – نه ملی و بلکه – شاهی است

نوروز، از جشنهای باستانی ایرانیان است. در زمانهای کهن، جشن نوروز در نخستین روز فروردین (معمولاً مطابق با21مارس) آغاز می‏شد، ولی مشخص نیست که چند روز طول می‏کشیده ‏است. مطابق برخی از اسناد، جشن عمومی نوروز تا پنجمین روز فروردین برپا می‏شد، و جشن خاص نوروز تا آخر ماه ادامه داشت. شاید بتوان گفت، طی پنج روز اول فروردین جشن نوروز جنبه ملی و عمومی داشت، در حالیکه طی باقیمانده ماه، هنگامی‏که پادشاهان مردم عادی را به دربار می‏پذیرفتند جنبه خصوصی و سلطنتی می یافت . تاریخچه جشن نوروز از آیینهای باستانی و ملی ایرانیان میباشد. اگرچه مطالبی کلی در تعداد اندکی از کتابهای نوشته شده در روزگار ساسانیان درباره جشن نوروز وجود دارد. با استناد بر نوشته های بابلیها، شاهان هخامنشی در طول جشن نوروز در ایوان کاخ خود نشسته و نمایندگانی را از استانهای گوناکون که پیشکش هایی نفیس همراه خود برای شاهان آورده بودند میپذیرفتند. گفته شده که داریوش کبیر، یکی از شاهان هخامنشی ((۴۲۱ - ۴۸۶)، در آغاز هر سال از پرستشگاه بأل مردوک، که از خدایان بزرگ بابلیان بود دیدن میکرد. همچنین پارتیان و ساسانیان همه ساله نوروز را را با برپایی مراسم و تشریفات خاصی جشن میگرفتند. صبح نوروز شاه جامه ویژه خود را پوشیده و به تنهایی وارد کاخ میشد. سپس کسی که به خوشقدمی شناخته شده بود وارد میشد. و سپس والامقامترین موبد در حالی که همراه خود فنجان، حلقه و سکه هایی همه از جنس زر، شمشیر، تیر و کمان، قلم، مرکب و گل داشت در حین زمزمه دعا وارد کاخ میشد. پس از موبد بزرگ ماموران حکومت در صفی منظم وارد کاخ شده و هدایای خود را تقدیم شاه میکردند. . شاه پیشکشهای نفیس را به خزانه فرستاده و باقی هدایا را میان حاضران پخش میکرد. ۲۵ روز مانده به نوروز، دوازده ستون با آجرهای گلی در محوطه کاخ برپا شده، و دوازده نوع دانه گیاه مختلف بر بالای هریک از آنها کاشته میشد. در روز ششم نوروز، گیاهان تازه روییده شده بر بالای ستونها را برداشته و آنها را کف کاخ میپاشیدند و تا روز ۱۶ فروردین که به آن روز مهر میگفتند، آنها را برنمی داشتند. جشنهایی که از آن روزگار به یادگار مانده، هیچ یک به طول و تفصیل نوروز نیست. نوروز جشنی است که یک جشن کوچکتر (چهارشنبه سوری) به پیشواز آن میآید و جشنی دیگر (سیزده به در) به بدرقه آن. و نماد آن انداختن سفره هفت سین است. پارتیان و ساسانیان همه ساله نوروز را را با برپایی مراسم و تشریفات خاصی جشن میگرفتند. نوروز در گذشته دارای آداب چندی بودهاست که امروز تنها برخی از آنها برجای مانده و پاره ای در دگرگشتهای زمانه از بین رفته است.[1]

با این اوصاف این جشن را نمی توان یک جشن ملی – به این معنا که جشن مردم باشد – دانست و بلکه این جشن شاهان بوده است وغرض از آن دریافت هدایا از سران سپاه و ملل تابعه حکومتهای آنان و پرکردن خزانه های شاهی بوده است.

 3-     نوروز از دیدگاه صاحب نظران

سؤال اول - آیا می توان با استناد به روایاتی مثل روایت معلی بن خنیس – که اتفاقاتی بزرگی رابه نوروز نسبت میدهد - وجهه دینی و شرعی درست کرد؟ از جوابی که مراجع بزرگوار داده اند شرعی بودن این عید ثابت نمی شود : 

1- سید خامنه ای درباره این قبیل روایات می گوید : سعی کنید اطلاعات تاریخی و غیر آن را از منابع معتبر که در اختیار افراد مطلع و مورد اعتماد است دریافت نمائید.

2- فاضل لنکرانی نیز در کلامی مشابه می گوید: شما مطالب مربوط به دین خود را از مرجع تقلیدتان اخذ کنید نه از مردم عوام و افرادی که بدون علم کافی سخن می گویند. کما اینکه نمی توانید به یک روایت استناد کنید در حالی که روایات دیگر هم داریم و شما صحت آن را تشخیص نمی دهید.

3- صافی گلپایگانی گفته است: نوروز از اعیاد اسلامی نیست هر چند در بعضی روایات دستور دعا و غیره وارد شده باشد.

4- مکارم شیرازی نیز صحت روایت و شرعی بودن نوروز را رد میکند : روایت مذکور از نظر سند ضعیف است و نوروز جنبه شرعی ندارد ولی عید ملی و طبیعی است.

5- مرحوم بهجت رحمه الله می گوید : در روایات برای نوروز وجهه دینی و شرعی داده نشده، فقط نوشته شده که در نوروز این جریانات اتفاق افتاده و مرحوم مجلسی دعا نقل کرده است.

6- سید سیستانی در باره این روایات گفته است: صحت آنها ثابت نیست.

7- محمد حسین آل کاشف الغطاء رحمه الله اعیاد را دسته بندی می نماید: ما چهار گونه عید داریم: 1. اعیاد دینی مانند عید فطر و قربان. 2. اعیاد مذهبی مانند عید غدیر. 3. عید ملی که هر مملکت و کشوری برای خود روزی را عید می دانند. 4. عید تکوینی که عالم عید می گیرد نه آنکه انسان آن را جعل می کند و عید قرار می دهد. 

پس مشهور علمای شیعه مخصوصاً علمای حاضر عید نوروز را به عنوان یک عید دینی قبول ندارند هر چند روایاتی در باب نوروز در کتابهای حدیثی وجود دارد اما تشخیص اینکه آیا این روایات اولا از معصوم باشد یا نه؟ (یعنی آنان که روایت را نقل کرده اند در نقلش راستگو بوده اند و از خود چیزی به معصوم نسبت نداده باشند.) در این تردید دارند و راوی را مورد اعتماد نمی دانند. ثانیا بر فرض که روایت صحیح باشد و در واقع از معصوم صادر شده باشد در اینکه آیا مضمون روایت چیست هم جای بحث دارد. یعنی منظور امام چه بوده است؟ آیا امام علیه السلام در صدد تأیید عید نوروز بوده یا نه؟ ثالثا هر چند روایاتی درباره نوروز و اعمال خاص و دعاهایی وارد شده اما در روایات بر اینکه دستور به عیدگرفتن شده باشد محل تأمل است. اگر ائمه دستور می دادند که این روز را عید بگیرند در آن صورت نوروز عید دینی می شد همانند شفارش ایشان به عید گرفتن روز غدیر خم. 

 سؤال دیگر اینکه بر فرض که نوروز وجهه دینی نداشته باشد آیا عید گرفتن این روزها جایز است؟

1- سید خامنه ای در باره ی عید گرفتن نوروز می گوید: در اصل عید گرفتن اشکالی نیست اما باید از کارهای حرام احتراز شود.

2- مکارم شیرازی معتقد است: عید نوروز مراسم و جنبه های مثبتی دارد مانند پاک سازی منزل و صله رحم و دید و بازدید و امثال اینها که از نظر شرع مقدس اسلام خوب است ولی از مراسم خرافی مانند چهارشنبه سوری و سیزده بدر سزاوار است اجتناب شود.

3- فاضل لنکرانی رحمه الله می گوید: عید فی حد نفسه مانعی ندارد ولی انجام محرمات شرعی در هیچ حال و تحت هیچ عنوان جایز نیست و مسلمانان و مؤمنان باید از کار حرام همواره اجتناب کنند و در این گونه موارد نهی از منکر کنند.

در ادامه نشان می دهم که رأی این بزرگوران بر جواز عید گرفتن – اگر بدون معصیت باشد- خلاف روایات معصومان علیهم السلام است و ریشه این اشتباه غفلت از بعضی روایات است.

چون بی گمان امثال این بزرگواران ممکن نیست بدانند که  امام علیه السلام فرموده اند: "معاذ الله که چیزی که اسلام محو کرد من احیا کنم" و باز فتوا به جواز عید گرفتن بدهند اما تبصره بزنند که معصیت نباشد! پس باید گفت هولاء معذورون و عذرهم جهلهم .

4- جائز نبودن عید گرفتن نوروز

 نوروز نه تنها عید اسلامی و حتی ملی نیست بلکه عید گرفتن آن جواز شرعی ندارد. و همه متعلقات آن – یعنی آنچه به عنوان عید و جشن گرفتن نوروز انجام شود – مجوزی از شرع ندارد و بلکه شرع صریحاً از آن منع کرده و بنا برا ین غیر شرعی است.

از روایات شیعه در این باره بطور خلاصه به دست می آید که از عید نوروز در تراث پیامبر اثری نیست و این عید  عادت فرس بوده است که اسلام آن را محو کرده و به جای مهرگان و نوروز فطر و اضحی نشانده است و معاذ الله که امامی - یا پیرو امامی - چیزی که اسلام محو کرده را احیا کند و بعد از تصریح امام به اینکه اسلام این را محو کرد و تعبیر شدید "معاذ الله" دیگر جایی برای تردید در منع شارع از این آیین نیست و همه آنچه ممکن است از روایات به عنوان نقض این مدعی با وجود اثبات قویش گفته شود ، صرفنظر از اشکالات صدوری ، از نظر دلالت محمول به محامل دیگری است.

نگاهی تفصیلی تر به روایات

عید بودن نوروز در کلام امامان آشکارا نفی شده و بلکه تصریح شده است که در تراث رسول خدا چیزی مبنی بر عید بودن آن موجود نیست. امام کاظم علیه السلام در پاسخ به درخواست منصور از ایشان که بنا به عادت عجم در روز نوروز جلوس کند و هدیه بپذیرد فرمود در اخبار جدم رسول الله صلی الله علیه و آله جستجو کردم و این روز را عید نیافتم و این سنت فرس است.

فقَالَ ع إِنِّی قَدْ فَتَّشْتُ الْأَخْبَارَ عَنْ جَدِّی رَسُولِ اللَّهِ ص فَلَمْ أَجِدْ لِهَذَا الْعِیدِ خَبَراً وَ أَنَّهُ سُنَّةٌ لِلْفُرْسِ

و بلکه تصریح شده است که این عادت فرس است و با آمدن اسلام خدا فطر و اضحی را جانشین نوروز و مهرگان کرد

الْقُطْبُ الرَّاوَنْدِیُّ فِی لُبِّ اللُّبَابِ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص قَالَ إِنَّ اللَّهَ أَبْدَلَکُمْ بِیَوْمَیْنِ یَوْمَیْنِ بِیَوْمِ النَّیْرُوزِ وَ الْمِهْرَجَانِ الْفِطْرَ وَ الْأَضْحَى

و بلکه عمل به آیین های نوروزی قبل از اسلام احیای چیزی دانسته شده که اسلام آن را محو کرده است و امامان چنین عملی را بسیار نکوهیده اند:

أَنَّهُ سُنَّةٌ لِلْفُرْسِ وَ مَحَاهَا الْإِسْلَامُ وَ مَعَاذَ اللَّهِ أَنْ نُحْیِیَ مَا مَحَاهُ الْإِسْلَام‏

. http://spor.khabaronline.ir/news-138198.aspx [1]